عبارت پروبیوتیک از کلمه یونانی (Probios) گرفته شده و برخلاف آنتی‌بیوتیک که به معنای ضدحیات است، در لغت به معنای حمایت از حیات می‌باشد.
هنگامی‌که صحبت از بکارگیری محصولات زنده میکروبی در غذای دام و خوراک طیور می‌شود، هدف متاثر نمودن فعالیت میکروبی موجود در دستگاه گوارش حیوان می‌باشد، یا بعبارت دیگر برای بهبود سلامتی و رشد حیوان، فعالیت‌های مطلوب و خوش‌خیم میکروب‌ها تثبیت و تقویت می‌گردد، به گونه‌ای‌که با استفاده از میکروارگانیسم‌های مفید نه تنها می‌توان رشد و ضریب تبدیل را در دام و طیور بهبود بخشید، بلکه بدینوسیله می‌توان از اثرات ضدرشد میکروارگانیسم‌های مضر و همچنین بروز بیماری‌ها کاست.
در طی سال‌های گذشته اشتیاق وافری در بین محققین، پژوهشگران و همچنین تولیدکنندگان در زمینه کشت‌های میکروبی زنده برای ازدیاد تولید در دام و طیور مشاهده گردیده است.
بطورکلی میکروفلور دستگاه گوارش حیوانات نقش مهمی در تولیدات دام و طیور داشته و بعلاوه تاثیرات مستقیم و مثبتی نیز بر روی تشکیل و جذب ویتامین‌ها دارد، همچنین این میکروارگانیسم‌ها عمل حمایت از بدن را در مقابل عفونت بر عهده دارند.
میکروارگانیسم‌های تشکیل‌دهنده میکروفلور مجاری گوارشی حیوانات اهلی را می‌توان به دو دسته تقسیم نمود:
– دسته اول میکروب‌های مفید یا مطلوب می‌باشند که در سطح روده تجمع نموده و با حیوان میزبان ارتباط همزیستی دارند،
– دسته دوم میکروب‌های نامطلوب هستند که بالقوه بیماریزا می‌باشند.
در شرایط معمولی میکروارگانیسم‌های مفید ازنظر جمعیت غالب هستند که وجود آنها برای اعمال فیزیولوژیک حیوان ازجمله کمک به هضم مواد غذایی و رقابت با میکروارگانیسم‌های پاتوژن ضروری می‌باشد.
حیواناتی که بصورت استریل (germ free) تولد یافته و در محیط عاری از میکروب پرورش می‌یابند، دارای سیستم ایمنی ضعیف‌تری می‌باشند. در این حیوانات استعداد ابتلا به عفونت‌های باکتریایی بمراتب بیشتر است، چرا که باکتری‌های بیماریزا مجبور نیستند با میکروفلور طبیعی مقابله نمایند.
بیشتر محصولات تجاری حاوی میکروب، تحت عنوان پروبیوتیک‌ها (پیش‌سازهای حیاتی) نامگذاری شده‌اند. در سال‌های اخیر این ترکیبات جدید به‌عنوان یک افزودنی در جیره غذایی دام و طیور مورد استفاده قرار گرفته است.
استفاده از پروبیوتیک‌ها برخلاف آنتی‌بیوتیک‌ها، مستلزم افزودن میکروارگانیسم‌های زنده به خوراک به جای تولیدات آنهاست. بنابراین پروبیوتیک‌ها مولکول‌های شیمیایی مشخصی نیستند و تعیین مقدار و نحوه عمل آنها مشکل می‌باشد.
میکروب‌هایی که به‌عنوان پروبیوتیک در جیره غذایی دام و طیور مورد استفاده قرار می‌گیرند، معمولا جزو میکروفلور روده هستند. هدف از بکار بردن این میکروب‌ها در جیره، غلبه جمعیت آنها بر جمعیت‌های میکروبی آسیب‌رسان به دستگاه گوارش است.
از این میکروب‌ها می‌توان لاکتوباسیل‌ها، استرپتوکوک‌ها، پروبیوباکتریوم‌ها، بیفیدوباکتریاها و بعضی باسیل‌ها را نام برد.
سالمونلاها و کلی‌باسیل‌ها از میکروب‌های آسیب‌رسان به دستگاه گوارش می‌باشند. غلبه میکروب‌های مفید دستگاه گوارش بر میکروب‌های مضر، باعث افزایش رشد، بهبود ضریب تبدیل غذایی و افزایش ابقای ازت و کلسیم می‌شود.
ازطرف دیگر این میکروب‌ها سبب کاهش کلسترول پلاسما و در نتیجه کاهش کلسترول تخم‌مرغ می‌شوند.
تعریف پروبیوتیک‌ها
عبارت پروبیوتیک از کلمه یونانی (Probios) گرفته شده و برخلاف آنتی‌بیوتیک که به معنای ضدحیات است، در لغت به معنای حمایت از حیات می‌باشد.
این عبارت برای توصیف افزودنی‌های زنده میکروبی موجود در خوراکی استفاده می‌شود که می‌توانند با ایجاد یک تعادل میکروبی در جمعیت فلور روده و پیشگیری از عفونت‌های گوارشی، اثر مثبتی روی بهبود عملکرد حیوان و افزایش ضریب رشد دام و طیور داشته باشند.
با این تعریف می‌توان پروبیوتیک‌ها را از آنتی‌بیوتیک‌ها متمایز ساخت، زیرا این ترکیبات ارگانیسم‌های زنده هستند.
از مهمترین مزایای این محصولات این است که پس از وارد شدن به سیستم گوارشی دام و طیور در بافت‌های بدن باقی نمانده و برخلاف آنتی‌بیوتیک‌ها نیز هیچ‌گونه مقاومت میکروبی متعاقب مصرف ایجاد نمی‌کنند.
تاریخچه پروبیوتیک‌ها
در سال ۱۹۰۷ مت چنکف (Metchnikoff) در روستاهای بلغارستان مشاهده کرد که خوردن یکنوع ماست تخمیر شده از شیر، سبب افزایش طول عمر و حفظ سلامت روستائیان می‌گردد. مطالعه او بر روی این ماست نشان داد که حاوی مقادیر قابل توجهی باسیلوس بولگاریکوس (BacillusBulgaricus) و استرپتوکوکوس ترموفیلوس (Streptococcus Thermophillus) می‌باشد.
در سال ۱۹۷۶ یک محقق آمریکایی به نام Parker مبحث پروبیوتیک‌ها را مطرح نمود. او پروبیوتیک‌ها را از گانیسم‌ها و موادی معرفی نمود که در ایجاد تعادل میکروبی روده شرکت می‌کنند.
منظور پروفسور پارکر از لفظ تعادل، درحقیقت نسبت مفید بین لاکتوباسیل‌ها و دیگر اعضا میکروفلور روده بود. او لاکتوباسیل‌ها را به‌عنوان ارگانیسم‌هایی می‌پنداشت که می‌توانند اثر میکروب‌های مطلوب و خوش خیم روده را بعنوان سدی در برابر هجوم پاتوژن‌هایی همچون اشرشیاکلی (E. Coli) تقویت نمایند.
کروگر (Krueger) در سال ۱۹۷۷ گزارش داد که کشت‌های لاکتوباسیلوس در مرغ‌های لگهورن سبب افزایش محصول تخم‌مرغ، بهبود ضریب تبدیل غذایی و کاهش تلفات در گله‌های تخمگذار می‌شود.
کاکس (Cox) در سال ۱۹۹۲ از پروبیوتیک در داخل تخم‌مرغ جهت پیشگیری از ابتلا به سالمونلا در زمان بعد از تولد استفاده نمود و نتایج کاملا مثبتی گرفت. کرافورد (Craw Ford) در سال ۱۹۷۹ در جوجه‌های گوشتی نشان داد، گروه‌هایی که با پروبیوتیک تغذیه شده بودند ازنظر وزن، ضریب تبدیل غذایی و تلفات در وضعیت بهتری نسبت به جوجه‌های شاهد قرار داشتند.
در سال ۱۹۸۹ فولر (Fuller) توانست با تهیه یک محیط کشت اسیدی موجب مهار اشرشیاکلی شود. بر طبق گزارش او مهار اشرشیاکلی در چینه‌دان طیور وابسته به حضور لاکتوباسیل‌هاست.
خصوصیات پروبیوتیک
بطورکلی یک پروبیوتیک باید خصوصیات زیر را داشته باشد:
1. بیماریزا نباشد.
۲. گرم مثبت باشد.
٣. دربرابر اسید مقاوم باشد.
4. سویه مشخصی داشته باشد.
5. در مقابل مواد مترشحه و دفع شده از اشرشیاکلی مقاوم باشد.
6. نسبت به صفرا مقاوم باشد. زیرا نمک‌های صفراوی باعث کاهش کشش سطحی و امولسیونه شدن چربی‌ها در روده می‌شوند، ازطرفی دیواره سلول باکتری‌ها دارای چربی و اسیدهای چرب می‌باشد بنابراین میکروارگانیسم‌های پروبیوتیک باید نسبت به صفرا مقاوم باشند.
۷. حداقل شامل cfu/ gr 3×106 باشد. (CFU = Colony forming unite)
۸. زنده و پایدار باشد.
فوائد پروبیوتیک‌ها
1. تحریک لنفوسیت‌ها
٢. جذب آنتی‌ژن‌های آزاد شده از باکتری‌های بیماریزا
٣. اتصال به اپیتلیوم روده و جلوگیری از اتصال و کلونیزه شدن باکتری‌های بیماریزا
٤. افزایش فعالیت ماکروفاژها تا حدود 4 برابر
5. افزایش انترفرون‌ها، IgM، IgG و ساختن سدی در برابر پاتوژن‌های مهاجم
6. بهبود تعادل فلور میکروبی روده
۷. کاهش میزان وقوع اسهال
8. کاهش تلفات
۹. بهبود بهداشت خوراک (خصوصا لاکتوباسیل)
۱۰. کاهش کلسترول پلاسما و درنتیجه کاهش کلسترول تخم‌مرغ
۱۲. اثر مثبت بر رشد طیور و تولید تخم‌مرغ
۱۳. مقاوم نمودن طیور در برابر استرس‌ها
14. جلو گیری از سرطان‌ها بخصوص سرطان‌های دستگاه گوارش
15. درمان یبوست
